Hiszpania. Liberalizacja kolei przyciąga pasażerów, ale powoduje straty

Hiszpańska Krajowa Komisja Rynków i Konkurencji (CNMC) opublikowała najnowszy raport na temat liberalizacji pasażerskiego transportu kolejowego. Przeanalizowano korzyści ekonomiczne w kontekście popytu, wzrostu liczby pasażerów oraz funkcjonowania Renfe w obliczu konkurencji ze strony przewoźników Ouigo i Iryo. W raporcie pod lupę wzięto rok 2024.

Rośnie liczba pasażerów

CNMC w swoim raporcie podkreśla, że liberalizacja kolei dużych prędkości doprowadziła do znacznego wzrostu popytu na podróże. W latach 2019-2024 liczba pasażerów korzystających z kolei dużych prędkości wzrosła o 17,2 miliona, czyli aż o 77,2%. W 2024 roku pociągi dużych prędkości przewiozły w Hiszpanii 39,6 miliona pasażerów, co wraz z innymi usługami daje łącznie 48,9 mln podróżnych we wszystkich komercyjnych usługach kolejowych (w porównaniu z 34,5 mln w 2019 roku, czyli w roku tuż przed pandemią).

Pociągami dużych prędkości w Hiszpanii w 2024 roku podróżowało o 17,2 mln więcej osób niż w 2019 roku. Skąd ten wzrost? Większość nowych podróżnych została zachęcona tańszymi i częstszymi połączeniami w wyniku liberalizacji rynku. Pasażerowie z powodzeniem przesiadali się z samochodów na pociągi. Łączna liczba pasażerów pociągów (regionalnych, międzymiastowych i dużych prędkości) wzrosła o 40% w latach 2019-2024. Autobusy również odnotowały wzrost liczby pasażerów o 24%, podczas gdy transport lotniczy pozostał na stabilnym poziomie – co oznacza, że stracił on udział w rynku transportu ogółem.

Już w maju 2024 r. CNMC, w swoim pierwszym wstępnym raporcie dotyczącym liberalizacji pasażerskiego transportu kolejowego, stwierdziła również, że wprowadzenie konkurencji w świadczeniu usług komercyjnych zadziałało jak dźwignia zwiększająca popyt na usługi kolei dużych prędkości. Sprzyjało bowiem zmianie środka transportu z samolotu na pociąg.

Duże straty operacyjne

Pomimo ogromnego wzrostu liczby pasażerów i ogólnego wzrostu przychodów – które w 2024 r. osiągnęły 192,5 mln euro dla wszystkich usług komercyjnych (wzrost o 20,3% w porównaniu z 2019 r.) – wzmożona aktywność spowodowała wzrost kosztów operatorów o 35,6%. Ta dynamika spowodowała, że operatorzy łącznie odnotowali znaczne straty finansowe, nawet w obliczu gwałtownego wzrostu ruchu.

Usługi komercyjne w 2019 r. odnotowały łączny przychód w wysokości 133 mln euro. Jednak do 2024 roku łączny wynik wszystkich przedsiębiorstw kolejowych pogorszył się o 232,5 mln euro, co doprowadziło do odnotowania łącznych strat w wysokości 99,5 mln euro. W 2024 roku usługi komercyjne Renfe odnotowały stratę w wysokości 27 mln euro, podczas gdy nowi operatorzy Iryo i Ouigo odnotowali straty odpowiednio w wysokości 31,5 mln euro i 40,5 mln euro. Od 2020 roku te trzy przedsiębiorstwa wypracowały na przestrzeni lat łączną stratę w wysokości 1 203,5 mln euro.

Udziały Renfe spadają, ale tort większy

Proces liberalizacji fundamentalnie zmienił strukturę rynku hiszpańskich kolei dużych prędkości, a nowi operatorzy szybko zdobyli znaczące udziały w rynku pasażerskich przewozów dużych prędkości w ciągu zaledwie kilku lat. Udział Renfe stopniał z 77% w 2022 roku do 54% w 2024 roku. Iryo z 1% zgarnęło już 21% rynku. Na dość stabilnym poziomie pozostaje Ouigo ze średnim 13-procentowym udziałem w rynku. Warto jednak dodać, że w tym czasie wzrósł znacznie popyt, o oznacza, że tort pod względem liczby pasażerów do podziału jest większy.

Chociaż udział rynkowy Renfe w segmencie kolei dużych prędkości znacznie się zmniejszył ze względu na wejście na rynek Iryo i Ouigo (które łącznie w 2024 r. posiadały 34% udziałów w rynku kolei dużych prędkości), cały rynek kolei dużych prędkości rozrósł się na tyle znacząco, że liczba podróżnych Renfe nadal rosła lub pozostała stabilna, nawet jeśli jej proporcjonalna dominacja zmalała. Na głównych trasach dużych prędkości, na których panuje konkurencja (takich jak Madryt – Barcelona i Madryt – Walencja), ogólna liczba pasażerów Renfe nadal rośnie, pomimo obecności konkurentów. Powodem jest po prostu znacznie większa liczba połączeń kolejowych – co oznacza, że utrata udziału w rynku niekoniecznie negatywnie wpływa na liczbę pasażerów Renfe.

Pomimo wyzwań operacyjnych, które odzwierciedliły się w negatywnych wynikach finansowych przewoźników kolejowych, korzyści z konkurencji są jednak bardzo znaczne. Według hiszpańskiego organu nadzoru rynku oszczędności pasażerów, dzięki niższym cenom biletów, w połączeniu z korzyściami dla zarządcy infrastruktury Adif oraz niższymi kosztami środowiskowymi (w tym – zanieczyszczeniem i emisjami), znacznie przewyższają obecne straty operatorów. Warto jednak odnotować, że strata w 2024 roku, która wynosi prawie 100 mln euro, jest i tak dużo mniejsza niż wynik z 2019 roku, kiedy to wyniki finansowe wskazywały stratę 219 mln euro.